Faiq İsmayılov:
Qərbi Azərbaycan abidələri: Şahmurad məqbərəsi
Abidə Qərbi Azərbaycanın (indiki Ermənistan) Tovuz mərzi deyilən ərazisində yerləşir. 1995-ci ildə ermənilər tarixi saxtakarlığa yol verərək ərazinin adını dəyişib “Tavuş” adlandırdılar. Tavuş Ermənistan Respublikasının 10 mərzindən biri hesab olunur, ərazi Ermənistanın şimal-şərqində Azərbaycan və Gürcüstanla sərhəddə yerləşir. Tovuz mərzi daha öncə Azərbaycanın Qazax qəzasının tərkibində olması ilə bağlı arxiv sənədləri mövcuddur.
Ermənistanda “Şahmurad məbədi” (Շաքմուրադի տաճար) adıyla tanınan bu abidənin kimə məxsusluğu və ya kim tərəfindən tikilməsi hələlik elmə məlum deyil. Bu barədə erməni elmi nəşrlərində də heç bir məlumata rast gəlinmir. Məqbərənin daxili və xarici divarlarındakı abidəyə məxsus yazılar, bəbii daş nümunələri, daşlar və tağlar üzərindəki oymalar, elementlər və digər nümunələr ermənilər tərəfindən dağıdılaraq məhv edilmiş, abidə tanınmaz hala salınmışdır.
Abidənin qalıqlarını müayinə edərkən onun memarlıq quruluşunun verdiyi imkan daxilində bəzi fikir və mülahizələri irəli sürmək olur. Məqbərənin yerləşdiyi ərazi Tovuz mərzi şimaldan Gürcüstan, cənubdan Geğarkunik (Göyçə mahalı), cənub-qərbdən Kotayk (Dərəçiçək mahalının ərazisi), qərbdən Loru (Dağlıq Borçalı və Pəmbək mahalı) mərzləri ilə əhatələnib. Coğrafi baxımdan ərazi Qafqaz Albaniyası Dövlətinin tərkibində olub. Bu baxımdan abidənin memarlıq quruluşuna görə onu Alban dövrü memarlığının unikal nümunəsi hesab etmək olar.
Binanın ümumi memarlıq quruluşu, Azərbaycanın Ağdərə rayonu ərazisindəki Xudavəng Monastr kompleksinə daxil olan Arzu xatun məbədinin oxşarıdır. Lakin Şahmurad məqbərəsi dzayn quruluşuna görə Arzuxatun məbədindən daha öncə tikildiyi ehtimalını yaradır. Çünki Arzu xatun məbədinin ölçü cəhətdən böyük olması daxili və xarici interyerin mürəkkəbliyi bunu deməyə əsas yaradır. Erməni vandalizminə uğradılan bu abidənin VI-VII əsrlərddə tikildiyi ehtimal etmək olur. Lakin onun nədən Şahmurad adlandırılması hələlik bizə məlum deyil.
Faiq İsmayılov
AMEA A.A. Tarix və Etnologiya İnstitunun əməkdaşı
03 Comments
High Life tempor retro Truffaut. Tofu mixtape twee, assumenda quinoa flexitarian aesthetic artisan vinyl pug. Chambray et Carles Thundercats cardigan actually, magna bicycle rights.
Farm-to-table selfies labore, leggings cupidatat sunt taxidermy umami fanny pack typewriter hoodie art party voluptate cardigan banjo.
VHS Wes Anderson Banksy food truck vero. Farm-to-table selfies labore, leggings cupidatat sunt taxidermy umami fanny pack typewriter hoodie art party voluptate cardigan banjo.