Hümbət Quliyev: 

Parazitlik və simbiozluq

(esse)

Təbiətdə parazitizm və simbiozluq adlanan münasibətlər var. Yəqin televizorda görmüsünüz, timsah ağzını açıb, bir quş da onun dişlərinin arasında qalmış qida qalıqlarını yeyir. Timsah asanlıqla yeyə biləcəyi quşa toxunmur. Bu hər iki tərəf üçün faydalı münasibət- simbiozdur. Quş ət yeyir, timsah da öz ağız boşluğunu qida qalıqlarının yarada biləcəyi fəsadlardan profilaktika edir.

Parazitizmdə isə yalnız bir tərəf faydalanır, ikinci tərəf ziyan görür. İnsan-heyvan münasibətində zəli istisna olmaqla bütün qansoran həşəratlar parazitdirlər.

Həmçinin ev heyvanları ilə də insan simbioz münasibətlər qurub. İnsan onları saxlayır, qulluq edir, bunun qarşılığında onlardan süd, yun, yumurta, bal götürür.

Cəmiyyətdə, insanlar arasında da həm simbioz,həm də parazit münasibətlər mövcuddur. Təbii ki, insanların birgə yaşayış sisteminə hərənin öz payı, əməyi, tövhəsi olmalıdır. Sağlam cəmiyyətdə bu qayda kimi qəbul olunmalıdır.

Ailə, qadın- kişi münasibətləri də simbioz, yəni qarşılıqlı kömək prinsipi ilə qurulmalıdır. Burada əvvəldən hər tərəf öz üzərinə müəyyən öhdəliklər götürür. Hərə öz üzərinə düşən öhdəliyi layiqincə yerinə yetirirsə, gözəl ailə formalaşır.

Tərəflərdən biri, o birisi üzərdə parazitlik etmək istəyirsə, bu əks tərəfin haqlı narazılığına səbəb olur. Bir tərəfin uzunmüddətli parazitllik cəhdləri ailənin dağılmağına da səbəb ola bilir.

İnsanlar arasındakı dostluq əlaqələri də simbioz prinsiplər üzərində qurulursa, uzunmüddətli olur.

Əks halda, yəni bir dostun digər dost üzərində parazitik cəhdləri dostluğu əvvək- axır bitirir.

Sonda bir neçə praktik məsləhət:

Birincisi, baxın, siz özünüz ailə, qohum, qonşu, dost və s. münasibətlərdə parazitlik etmirsiniz ki?

Belədirsə, çalışın əks tərəf də sizdən necə isə bəhrələnsin. Sadəcə olaraq bilməlisiniz ki, parazitlik davamlı olmur, bir gün “neştərinizi” mütləq kənarlaşdıracaqlar.

İkincisi, sadaladığım insanlar arasında sizə qarşı parazitlik edənlər varmı? Bunu müəyyənləşdirən kimi, münasibətlərinizi simbioza, yəni qarşılıqlı faydalı olmasına çalışın. Alınmasa, o insanlardan üzüsulu aralaşın.

Üçüncüsü, çalışın uşaqlarınızı parazit kimi böyütməyəsiniz. Qoy övladlarınız bilsinlər ki, onların valideynləri, qohumları, dostları və cəmiyyət qarşısında bəlli öhdəlikləri var. Onları elə tərbiyə edin ki, başqalarına kömək etmək hissi onlarda dominant olsun. Ümumiyyətlə, çalışın ki, uşaqlarınız insanlara, heyvanlara, bitkilərə, bütün ətraf mühitə mərhəmətli olsunlar.

Bu ilk olaraq valideynlərin özlərinə vacibdir, əks halda, uşaqların parazitizminin əsas qurbanı elə özləri olacaq. Ətrafımız belə nümunələrlə təəssüf ki, doludur.

Çalışaq ki, öz üzərimizə vətəndaş, ər, yoldaş, ata, ana, dost, qardaş, qohum və s. kimi düşən öhdəlikləri layiqincə yerinə yetirək, ən vacibi parazitlikdən uzaq olaq.

Hamıya həyatda simbioz münasibətlər diləyirəm.

Hümbət Həsənoğlunun“ Statusman” kitabından