Şərqdən doğan GÜNƏŞ: Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti – 106 il

Azərbaycanda bu gün Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin (AXC) yaranmasının 106-cı ildönümü qeyd olunur.

Müsəlman Şərqində ilk demokratik respublika olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması 1918-ci il mayın 28-də Tiflisdə Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin sədrlik etdiyi Milli Şura tərəfindən elan edildi. 

Həmin günlərdə Bakı bolşeviklərin və erməni quldur dəstələrinin işğalı altında idi və buna görə də Fətəli xan Xoyskinin başçılığı ilə Azərbaycan müvəqqəti hökuməti bir müddət Gəncə şəhərində fəaliyyətini davam etdirdi. Azərbaycanın müstəqilliyini ilk tanıyan Osmanlı dövləti olmuşdur. 1918-ci il iyunun 4-də iki ölkə arasında bağlanmış müqaviləyə əsasən Nuri Paşanın başçılıq etdiyi Qafqaz İslam Ordusu Azərbaycana gəldi.

Göyçay, Salyan, Ağsu və Kürdəmir rayonları ermənilərdən və bolşeviklərdən, 1918-ci il sentyabrın 15-də isə Bakı azad edildi. Bakı uğrunda gedən döyüşlərdə Qafqaz İslam Ordusunun 1130 hərbçisi şəhid olub.

Azərbaycanda qısa müddətdə iqtisadiyyat, təhsil, din və digər sahələrdə islahatlar həyata keçirildi.

Azərbaycanın “İstiqlal Bəyannaməsi” irqindən, dinindən və cinsindən asılı olmayaraq bütün vətəndaşlar üçün bərabər hüquqlar təmin etdi. Azərbaycan müsəlman Şərqində qadınlara səsvermə hüququ verən ilk ölkə oldu. Milli valyuta və poçt markaları da dövriyyəyə buraxıldı, dövlət bankı və Bakı Dövlət Universiteti yaradıldı. İyunun 26-da Azərbaycan milli ordu yaratdı. 

1918-ci il dekabrın 7-də bütün siyasi partiyaların və ölkə əhalisinin etnik təbəqələrinin təmsil olunduğu 120 yerlik milli parlament öz fəaliyyətinə başladı. Parlament fəaliyyətinin 17 ayı ərzində 230 qanun layihəsi qəbul edib. 

1920-ci il aprelin 28-də Qızıl Ordu qoşunları Azərbaycanı işğal edərək Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin mövcudluğuna son qoydular.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti cəmi 23 ay mövcud olmasına baxmayaraq, milli dövlətçilik tarixində mühüm iz qoyub. Sonrakı illər və onilliklər isə ölkə həyatında Azərbaycan xalqının parlaq hadisələri və böyük nailiyyətləri ilə yadda qalan əlamətdar mərhələləri təşkil edir. Bütün bunlar birlikdə götürüldükdə indiki müstəqil Azərbaycanın iqtisadi, intellektual və mədəni potensialını yaratmışdır.

Rəsulzadənin “Bir kərə yüksələn bayraq enməz” kəlamı bütün azərbaycanlıların şüarına çevrildi.

SSRİ-nin dağılmasından sonra Azərbaycan öz müstəqilliyini bərpa etdi. Müasir Azərbaycan 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin varisi hesab olunur.

Müstəqillik Günü 1991-ci ildən 2021-ci ilə qədər Respublika Günü adlandırılıb. Milli Məclisin 2021-ci il oktyabrın 15-də keçirilən plenar iclasında “Müstəqillik günü haqqında” yeni qanun qəbul edilib. Həmin gün “Müstəqillik günü haqqında” qanun prezident İlham Əliyev tərəfindən təsdiq edilib. 

Qanun təsdiqləndikdən sonra 28 May Respublika Gününün adı dəyişdirilərək Müstəqillik Günü adlandırılıb.

Xeyransa İsmayılova